Μια μικρή παρουσίαση για την προληπτική συντήρηση για μεγάλα παιδιά και νεαρούς ενήλικες.

Collection Care: ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα που σηματοδοτεί μία νέα εποχή για την προληπτική συντήρηση στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.
Μια μικρή παρουσίαση για την προληπτική συντήρηση για μεγάλα παιδιά και νεαρούς ενήλικες.

Τι είναι η προληπτική συντήρηση κατ’ αντιστοιχία με την προληπτική ιατρική? Ποιοι είναι οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζουν τα αντικείμενα μιας συλλογής μέσα σε ένα μουσείο? Πως μπορούμε να τους αντιμετωπίσουμε με προληπτικά μέτρα?
Η συνεργασία του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου με το ευρωπαϊκό πρόγραμμα Collection Care για την παρακολούθηση και την προστασία των πολιτιστικών αγαθών των συλλογών του.

A brief presentation about preventive conservation for young audiences.
What is preventive conservation respectively to preventive medicine? What are the dangers an artifact faces within the museum environment? How can we address them with preventive measures?
The collaboration of National Historical Museum of Greece with Collection Care EU funded program for monitoring and protecting of its collection’s cultural artifacts.

Για την ευρωπαϊκή ημέρα συντήρησης 2020 το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο ετοίμασε μια μικρή παρουσίαση αφιερωμένη στην προληπτική συντήρηση. (εικ. 1)
Τα αντικείμενα που συνιστούν την πολιτιστική μας κληρονομιά (αρχαιολογικά, ιστορικά, λαογραφικά κ.α.) κινδυνεύουν από τη φθορά του χρόνου καθώς και από εξωγενείς παράγοντες.
Η συντήρησή τους είναι η θεραπεία τους και σκοπεύει να τα αποκαταστήσει και να τα προστατέψει από περαιτέρω φθορά, όπως η ιατρική θεραπεύει τους ανθρώπους. (εικ. 2)

Εκτός όμως από τη συστηματική συντήρηση υπάρχει και η προληπτική συντήρηση. Όπως ακριβώς η προληπτική ιατρική βοηθάει τον άνθρωπο να μην αρρωστήσει, έτσι και η προληπτική συντήρηση ελέγχει το περιβάλλον στο οποίο φυλάσσεται, εκτίθεται ή μεταφέρεται ένα αντικείμενο πολιτιστικής κληρονομιάς ώστε να μην φθαρεί ή καταστραφεί. Ενώ η συντήρηση και η αποκατάσταση ασχολείται ατομικά με κάθε αντικείμενο η προληπτική συντήρηση φροντίζει τα αντικείμενα συλλογικά. (εικ. 3)
Ένα αντικείμενο διατρέχει πολλούς κινδύνους. Κινδυνεύει να χαθεί η πληροφορία που μεταφέρει. Κινδυνεύει ακόμα από ασταθείς και ακραίες περιβαλλοντικές συνθήκες υγρασίας, θερμοκρασίας, φωτισμού, αέριων ρύπων, κραδασμών κ.λπ. και από ακατάλληλο χειρισμό. Τέλος, κινδυνεύει από φυσικές καταστροφές (πλημμύρα, πυρκαγιά, σεισμό) (εικ. 4), τρομοκρατικές ενέργειες ή βανδαλισμούς, αλλά και από βιολογική προσβολή (έντομα, τρωκτικά, μύκητες). (εικ. 5)

Όλους αυτούς τους κινδύνους καλείται να αντιμετωπίσει και να προλάβει η προληπτική συντήρηση που εφαρμόζεται από τα περισσότερα μουσεία.. Το αντικείμενο τεκμηριώνεται γραπτά και φωτογραφικά. Καταγράφεται και αρχειοθετείται για να μη χαθεί. Φυλάσσεται ασφαλώς για να μην κλαπεί ή βανδαλιστεί (εικ. 6). Τοποθετείται σε χώρους που προστατεύονται με αντιπυρικά και αντιπλημμυρικά συστήματα (εικ. 7) και στηρίζεται επαρκώς για περίπτωση σεισμού ή κραδασμών (εικ. 8). Οι συνθήκες του άμεσου περιβάλλοντος του αντικειμένου καταμετρώνται και ρυθμίζονται (εικ. 9). Χρησιμοποιούνται υλικά προστασίας κατάλληλα και απαλλαγμένα από οξέα (εικ. 10) και δίνονται οδηγίες σε όλο το προσωπικό για τον σωστό χειρισμό του. Τέλος κατά την έκθεσή του, όταν αυτό είναι δυνατό, τοποθετείται μέσα σε προθήκη (εικ 11) ή με κάποιο φυσικό εμπόδιο που το προστατεύει από άμεση επαφή με τον επισκέπτη (εικ. 12).

Η προληπτική συντήρηση είναι μια πρακτική που υιοθετείται όλο και περισσότερο από μουσεία και χώρους πολιτισμού. Το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο την έχει θέσει ως άμεση προτεραιότητα και σε αυτό το πλαίσιο συμμετέχει στο Collection Care ένα τριετές πρόγραμμα Horizon 2020 χρηματοδοτούμενο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (εικ. 13). Πρόκειται μια διεπιστημονική κοινοπραξία με 18 εταίρους από 9 χώρες που σκοπό έχει να αναπτύξει ένα καινοτόμο σύστημα υποστήριξης αποφάσεων μέσω Η/Υ που θα να ικανοποιήσει τις ανάγκες μικρών και μεσαίων μουσείων και συλλογών. Θα ενσωματώσει τη σύγχρονη έρευνα και τα πιο πρόσφατα τεχνολογικά επιτεύγματα στα συστήματα παρακολούθησης, στην ασύρματη επικοινωνία, στο μεγάλο όγκο δεδομένων, στα υπολογιστικά νέφη και στα πρότυπα φθορών των υλικών σε ένα ενιαίο και προσιτό σύστημα παρακολούθησης και καταγραφής. (εικ. 14,15) Με αυτό τον τρόπο το ΕΙΜ θα έχει τη δυνατότητα να καταρτίσει μια στρατηγική που θα ελαχιστοποιεί τη φθορά και θα διασφαλίζει τη μακροχρόνια διατήρηση των πολιτιστικών του αγαθών.

Για παράδειγμα το έντυπο βιβλίο, «Χρονόγραφος υπό Δωροθέου Μητροπολίτη Μονεμβασίας» που τυπώθηκε το 1610 στη Βενετία και είχε υποστεί σημαντικές φθορές από έντομα συντηρήθηκε στα εργαστήρια του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου (εικ. 16) και έχει ενταχθεί στο πρόγραμμα Collection Care προκειμένου να διατηρηθεί σε καλή κατάσταση μέσω της προληπτικής συντήρησης για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

For the European Conservation Day 2020, the National Historical Museum has prepared a small presentation dedicated to preventive conservation.
The objects that constitute our cultural heritage (archaeological, historical, folklore, etc.) are endangered by material ageing and by external degradation factors.
Conservation is their cure and aims at restoring and protecting each object individually from further deterioration, as medicine heals people. But in addition to conservation and restoration there is also preventive conservation. Just as preventive medicine promotes health and assists people in not getting sick, preventive conservation monitors, controls and adjusts the environment in which cultural heritage objects are stored, exhibited or transported to prevent damage and minimize degradation process. As museum objects proliferate, it is more sustainable to care for them collectively and this can be achieved through preventive conservation.

Risks for cultural artifacts include damage or misplacement and these can result in valuable historical information loss. The degradation processes accelerate by unstable and extreme environmental conditions of humidity, temperature, lighting, gaseous pollutants, vibrations, etc. and by improper handling. Additionally, cultural artefacts could be in danger by natural disasters (flood, fire, earthquake), terrorist acts or vandalism, but also by biological attack (insects, rodents, fungi).

All these risks are assessed and addressed by preventive conservation. First of all, an object entering a museum collection goes through detailed written and photographic documentation. Its records are archived so the curators are aware of its exact location in the various storage areas. Museums are guarded for safekeeping and prevention of theft and vandalism. In museums, objects are exhibited and stored in areas with fire and flood protection systems and are supported in case of earthquakes or vibrations. The surrounding environmental conditions of the objects are measured and adjusted. Appropriate, specialized and acid-free materials are used for the protection of cultural objects at display, storage and transportation and involved personnel is instructed on proper handling. Also, objects on display, when necessary and possible, are placed inside showcases or they are protected from direct contact with the visitor using various physical barriers.

Preventive conservation is a practice increasingly applied by museums and cultural sites. The National Historical Museum has recognized preventive conservation as an immediate priority and in this context participates in Collection Care project.
“Collection Care” is a European Commission Horizon 2020 funded initiative, an interdisciplinary consortium with 18 partners from 9 countries that aims to develop an innovative PC decision support system targeting the needs of small to medium-sized museums and collections. It will integrate current research and technological advances in monitoring systems (sensor nodes), wireless communications, big data, cloud computing and material and multi-material degradation models into a single affordable system. This way, the CollectionCare system will be able to monitor the environmental conditions of each artefact individually at any place (on display or in storage, handling or transport), provide degradation predictions of multi-material cultural artefacts and offer suitable recommendations for their proper conservation.
https://www.collectioncare.eu

As a case study we present a book that was printed in Venice in 1610 and was heavily damaged by insect infestation. After the conservation and restoration treatments that were performed at the NIM conservation laboratories it was integrated at the Collection Care program to be monitored for preventive conservation purposes.